Newsletter 102
Maart 2024
Beste vrienden van het Instituut,
U heeft het afgelopen jaar over een aantal belangrijke vindingen bij het Instituut kunnen lezen. Zoals een veelbelovende nieuwe aanpak voor kankerimmunotherapie, die effectief zou kunnen zijn bij patiënten die niet reageren op de huidige therapieën. Of een wereldprimeur: de behandeling in de baarmoeder van een foetus met een ernstige vaatziekte. Het kleine meisje, genaamd Nora, is nu zes jaar oud en groeit normaal. In deze nieuwsbrief vindt u een vooruitgang op het gebied van de diagnose van de ziekte van Alzheimer, met mogelijke implicaties voor therapeutische benaderingen.
Dankzij u en uw vrijgevigheid zijn deze ontdekkingen mogelijk geweest. Uw steun bemoedigt al onze onderzoekers, die samen meer dan honderd ziekten bestuderen en de wetenschap vooruit helpen om het op een dag mogelijk te maken ze beter te behandelen.
Het UltraZoom-project, waaraan velen van u hebben bijgedragen, is in dit opzicht cruciaal. Het project zal onze onderzoekers in staat stellen eiwitten en hun disfunctie op cellulair niveau te analyseren. Een zeer waardevol instrument voor veel van onze onderzoeksgroepen en het zal leiden tot een beter begrip van meerdere ziekten.
Dit jaar viert het de Duve Instituut zijn vijftig-jarige bestaan. Gedurende deze vijf decennia hebben de onderzoekers van het Instituut talrijke ontdekkingen gedaan die kleine en grote vooruitgangen in de behandeling van vele aandoeningen mogelijk hebben gemaakt. In deze en volgende nieuwsbrieven vindt u een kleine selectie van deze ontdekkingen.
Bedankt en veel leesplezier,
Isabelle de Duve en Francisca Voermans
Alzheimer: naar een zekere diagnose
Nieuwe biomarkers kunnen een betrouwbaardere diagnose van de ziekte van Alzheimer leveren en ook de weg vrijmaken voor mogelijke nieuwe behandelingen. Deze resultaten werden mogelijk gemaakt dankzij de massaspectrometer binnen het Instituut, grotendeels gefinancierd door de steun van donateurs.
Eiwitten genaamd “tau” zijn essentieel voor gezonde hersencellen. Bij meerdere neurologische ziekten, waaronder de ziekte van Alzheimer, neemt het tau-eiwit een abnormale vorm aan en vormt het giftige aggregaten. Deze ziekten worden daarom gegroepeerd onder de naam tauopathieën.
Het is moeilijk om onderscheid te maken tussen de verschillende tauopathieën. Alleen een autopsie kan met zekerheid bevestigen om welke ziekte het gaat. Dit kan leiden tot een inadequate behandeling en bemoeilijkt ook het onderzoek naar de ziekte. Onderzoekers van het de Duve Instituut en het UCLouvain Instituut voor Neuroscience hebben een manier ontdekt om een betrouwbaardere diagnose te stellen.
Het team achter de studie, van links naar rechts: Gaëtan Herinckx, Mark Rider, Nathalie Kyalu Ngoie Zola, Didier Vertommen (de Duve Instituut) en Bernard Hanseeuw (Instituut voor Neuroscience). Niet op de foto: Clémence Balty.
De onderzoekers hadden het idee om de ziekte vanuit biochemisch oogpunt te bestuderen met behulp van massaspectrometrie, een krachtige analysemethode die beschikbaar is bij het de Duve Instituut. Het is een techniek om heel precies het gewicht te bepalen van eiwitten en hun componenten: aminozuren. “Dit is de enige manier om een onbevooroordeelde analyse te doen. De techniek is zeer gevoelig, we hebben slechts kleine hoeveelheden eiwitten nodig”, vertelt dr. Didier Vertommen, hoofd van het MassProt-platform dat de spectrometer beheert, en leider van het onderzoek samen met professor Bernard Hanseeuw.
De onderzoekers analyseerden hersenmateriaal van autopsies. De originaliteit van het werk is dat oplosbare eiwitten en aggregaten met elkaar zijn vergeleken, terwijl de meeste biochemici alleen aan aggregaten werken. Ze keken met name naar zogeheten ‘post-translationele’ modificaties, dat wil zeggen de modificaties in een eiwit nadat het is geproduceerd. Ze ontdekten dat veranderingen in de oplosbare eiwitten bepalen welke isovormen van het tau-eiwit aggregeren en daarom biochemisch bepalend zijn voor het type ziekte.
“We gaan nu onderzoeken of dezelfde ‘post-translationele’ veranderingen ook waarneembaar zijn in het hersenvocht, dat bij een patiënt kan worden afgenomen via een lumbale punctie”, legt Didier Vertommen uit. Als dat zo is, zou dit betrouwbare biomarkers opleveren om deze verschillende tauopathieën te diagnosticeren en te differentiëren.
Op een meer fundamenteel niveau bieden de resultaten een beter inzicht in het aggregatieproces. De onderzoekers veronderstellen dat modificaties die alleen op het geaggregeerde eiwit worden aangetroffen, aggregatie veroorzaken. En die welke alleen op oplosbaar eiwit worden aangetroffen, waarschijnlijk aggregatie voorkomen. Een theorie die een nieuwe therapeutische weg tegen de ziekte van Alzheimer zou kunnen openen.
Dankzij uw steun...
De massaspectrometer van het de Duve Instituut werd in 2019 verworven dankzij het fonds Baillet Latour en donaties. Hij wordt intensief gebruikt door verschillende groepen en het werk heeft tot verschillende doorbraken geleid.
De eerste betreft twee genetische ziekten (type Ib-glycogenose en deficiëntie van het enzym G6PC3) die worden gekenmerkt door disfunctie van witte bloedcellen. Dit zijn twee ernstige, soms dodelijke ziekten waarvoor geen effectieve behandeling bestond. Het onderzoek van de groep van Maria Veiga-da-Cunha en Emile Van Schaftingen met de massaspectrometer maakte het mogelijk om te begrijpen hoe witte bloedcellen vergiftigd worden. Vervolgens konden de onderzoekers patiënten behandelen met een bestaand diabetesmedicijn. Inmiddels zijn wereldwijd minstens 130 patiënten met succes behandeld, wat voor ultrazeldzame ziekten (er zijn ongeveer 300 patiënten in Europa) een enorm succes is.
Een andere vooruitgang betreft het onderzoek van de groep van Guido Bommer naar de ziekte van Parkinson. Dankzij de spectrometer kon de groep het molecuul ontdekken dat verantwoordelijk is voor een zeldzame vorm van de ziekte van Parkinson. Het onderzoek loopt nog door, naar de reeks gebeurtenissen die dit molecuul teweegbrengt, wat een veelbelovend perspectief biedt om op te helderen wat er gebeurt bij andere, meer algemene vormen van Parkinson.
Onlangs werd een apparaat genaamd deuterium-hydrogen exchange (HDx) gekoppeld aan de massaspectrometer, waardoor het mogelijk werd om interacties tussen eiwitten te identificeren. Met behulp van deze technologie heeft de groep van Stefan Constantinescu opgehelderd hoe mutanten van een eiwit dat in alle cellen aanwezig is, een specifiek type bloedkanker kunnen veroorzaken.
De massaspectrometer wordt gebruikt door andere groepen, zoals die van Sophie Lucas, die eiwitveranderingen bestudeert na behandeling met immunotherapie, en van Nisha Limaye voor een onderzoek naar een auto-immuun nierziekte. Ook worden er klinische onderzoeken gedaan, zoals een onderzoek naar long Covid-19 en diabetes type 1 bij kinderen.
Al deze vooruitgang en onderzoeken zijn mogelijk dankzij uw trouwe steun!
Het de Duve Instituut geniet sinds 1994 steun van de Nationale Loterij. Dit prachtige partnerschap, waarvan de loyaliteit en regelmaat ons zeer dierbaar zijn, maakt het ons mogelijk om geavanceerde wetenschappelijke apparatuur aan te schaffen, onderzoekers te rekruteren of onderzoeksprogramma's te starten.
Benoit Van den Eynde, Directeur van het de Duve Instituut:
“Het mecenaat is cruciaal om essentiële aspecten van de werking van het de Duve Instituut onmiddellijk te financieren. Wij betuigen onze diepe dankbaarheid aan de Nationale Loterij en al haar spelers die door de jaren heen hun standvastige steun hebben verleend. Het is dankzij u en uw bijdrage, dat onze onderzoekers en technici zich geheel kunnen toeleggen op hun missie om de gezondheid te verbeteren door vooruitgang van kennis in de fundamentele biologie. DANK U WEL."
Jannie Haek, CEO van de Nationale Loterij:
“100% van de winsten van de Nationale Loterij vloeien terug naar de hele gemeenschap. Honderden projecten en organisaties profiteren van financiële steun dankzij de bijdragen van onze vele spelers. Als we een zeer grote diversiteit aan projecten ondersteunen, komt dat omdat onze spelersbasis ook erg divers is. Elke speler voelt zich betrokken omdat we altijd een project steunen dat hem nauw aan het hart ligt. Een kwart van onze middelen gaat naar wetenschappelijk onderzoek. Fundamenteel onderzoek heeft moeite met het verkrijgen van de noodzakelijke financiering vanwege de doorgaans onvoorspelbare aard van de resultaten. Dit soort onderzoek vormt echter de basis voor vooruitgang op lange termijn in de strijd tegen bepaalde ziekten. Deze vooruitgang komt de hele gemeenschap ten goede en dit is precies de reden waarom we niet bezuinigen op onze inspanningen bij de Nationale Loterij en waarom we onze spelers dankbaar zijn.”
Voor het jaar 2023 heeft de donatie van de Nationale Loterij drie onderzoekers van het Instituut in staat gesteld om hun onderzoek voort te zetten.
Thibault Hirsch :
“Het onderzoek dat ik doe in het laboratorium van Pierre van der Bruggen richt zich op een populatie witte bloedcellen, neutrofielen genaamd, waarvan de aanwezigheid in tumoren van patiënten een slechte prognosefactor is. Mijn onderzoek heeft tot doel op te helderen hoe neutrofielen de anti-tumor immuunrespons belemmeren om nieuwe therapeutische doelen te identificeren en zo de effectiviteit van immunotherapiebehandelingen tegen kanker te verbeteren.”
Anne-Sophie Cloos :
“Mijn onderzoek in het laboratorium van Violaine Havelange heeft tot doel de mechanismen van resistentie tegen chemotherapie bij acute myeloïde leukemie beter te begrijpen. Om dit te doen bestudeer ik een klasse RNA, lange niet-coderende RNA's, die via verschillende mechanismen fungeren als regulatoren van andere genen en dus betrokken zijn bij tal van biologische processen. Begrijpen hoe deze de chemoresistentie kunnen beïnvloeden is van cruciaal belang voor het ontwikkelen van innovatieve behandelingen, het overwinnen van de resistentie tegen conventionele behandelingen en het verbeteren van de overlevingskansen van patiënten.”
Martha Catalina Alvarez
Catalina werkte als postdoc in het laboratorium van Miikka Vikkula, waar ze een pijplijn voor bio-informatica-analyse ontwikkelde om RNAseq-gegevens verkregen uit patiëntencellen te verwerken.
Overlijden van Henri Beaufay
Met grote droefheid hebben wij kennisgenomen van het overlijden van Henri Beaufay, één van de oprichters van het de Duve Instituut.
Henri Beaufay was een nauwe medewerker van Christian de Duve. Hij was een expert in dichtheidsgradiënt-centrifugatie, een techniek waarmee het team van de Duve het bestaan kon aantonen van peroxisomen, organellen die zich onderscheiden van lysosomen. Hoewel hij arts was, had Henri Beaufay technische talenten. Hij ontwikkelde een rotor, de Beaufay-rotor genaamd, waarmee gezuiverde subcellulaire fracties in grote hoeveelheden kunnen worden bereid. Als medeoprichter en mededirecteur van het Instituut speelde hij een centrale rol in alle aspecten van de organisatie met opmerkelijke toewijding en vaardigheid. Vanaf 1994 bleef hij als emeritus het Instituut van advies voorzien. Wij betuigen ons oprechte medeleven aan al zijn dierbaren.
Steun ons team voor de 20 km door Brussel
Op zondag 26 mei zal een team van het de Duve Instituut deelnemen aan de 20 km door Brussel. Naast de sportieve uitdaging is het ons doel om geld in te zamelen voor onderzoek. U kunt u bij het team aansluiten, als loper of als wandelaar. Deelname kost 50 euro, hiervoor ontvangt u zowel de inschrijving als een leuk team t-shirt. Inschrijven kan tot 23 april.
Wilt u niet meelopen of meewandelen? Steun dan ons team of uw favoriete hardloper/wandelaar met een donatie!
Meer informatie, inschrijvingen en donaties via www.deduveinstitute.be/20-km.
Gala-avond
De gala-avond vindt plaats op donderdag 10 oktober 2024 om 19.00 uur in de “Dome Event Hall”, Lambermontlaan 1, 1000 Brussel.
Om in te schrijven kunt u contact opnemen met Isabelle de Duve: isabelle.deduve@deduveinstitute.be
Wij hopen dat velen van u het jubileum van het de Duve Instituut zullen komen vieren.
Iets te vieren?
Staat u op het punt een bijzondere gelegenheid te vieren, zoals een verjaardag, een bruiloft, een geboorte... en wilt u daar een bijzondere impact aan geven? Ter ere van uw evenement kunnen uw vrienden en familie doneren aan het fundamentele onderzoek bij ons Instituut.
Als u geïnteresseerd bent, stuur dan een e-mail naar philanthropy@deduveinstitute.be, wij zullen een speciale donatiepagina voor u maken die u kunt delen.